Wanneer ben je gezond? Je denkt misschien meteen: als je niet ziek bent. Maar wereldwijd krijgt men daar nu een andere kijk op. En dat is dankzij de inzichten van een Nederlandse dokter, die zelf ziek werd…
Huisarts Machteld Huber is de bedenker van het concept Positieve Gezondheid. En dat deed ze toen ze zelf ziek werd. ‘Ik was arts, maar opeens ook patiënt. En ik merkte dat de mensen om me heen alleen nog maar die ziekte zagen. Gezondheidszorg is in feite ziektezorg: we focussen ons op de aandoening van een persoon en hoe we die kunnen oplossen. Maar ik ben méér dan mijn aandoening. Ook je mentale gesteldheid, je voeding en hoeveel je beweegt helpen je gezond te zijn. Ik ben dus op zoek gegaan naar een nieuwe definitie van gezondheid, door mezelf de vraag te stellen: waar ter wereld leven mensen echt gezond, waar worden ze heel oud zonder chronische ziekten of mentale aftakeling?’
En heb je die plekken gevonden?
‘Ja, we noemen ze de ‘Blue Zones’, gebieden waarvan de bevolking een specifieke levensstijl en leefomgeving deelt en waar de mensen meetbaar langer leven. Kernvoorwaarden zijn daar: goed eten, natuurlijk bewegen, opstaan met een ideaal en vrienden hebben om dat ideaal te verwerkelijken. Die mensen kunnen dankzij een grotere veerkracht beter omgaan met moeilijke situaties. Op basis van die inzichten hebben we een systeem ontwikkeld voor Positieve Gezondheid.
‘Bij Positieve Gezondheid staat niet de ziekte centraal, maar de mens, en we spreken hem vanuit zijn kracht aan. Daarmee benadruk je de mogelijkheden, in plaats van de kwalen of gebreken. Gezondheid is iets anders dan de afwezigheid van ziekte: je kunt gezond zijn en toch last hebben van een kleine kwaal – maar omdat je de flexibiliteit hebt om dat op te vangen, kun je jezelf als gezond beschouwen. Je legt het accent dus niet op de ziekte, maar op de veerkracht van mensen en op wat hun leven betekenisvol maakt.’
Wat was er ‘fout’ aan het oude begrip van gezondheid?
‘Volgens de oude definitie, zoals gehanteerd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), is ge-zondheid “een staat van compleet fysiek, mentaal en sociaal welzijn, en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebrek”. Dat betekent eigenlijk dat vrijwel niemand ooit gezond is! In 2009 organiseerde ik samen met de Gezondheidsraad en ZonMw een tweedaagse internationale conferentie over een nieuwe definitie, en stelden voor om gezondheid te zien als het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven.’
Waaruit bestaat die nieuwe benadering van gezondheid?
‘We onderscheiden zes hoofddimensies van gezondheid: lichaamsfuncties, mentale functies en bele-ving, de spiritueel-existentiële dimensie, de kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijke participatie en dagelijks functioneren. Als je mensen vraagt hoe ze op die zes punten scoren door een spinnen-web-diagram in te vullen, dan maak je al heel snel zichtbaar hoe mensen over hun gezondheid oorde-len. Daarmee kunnen ze bepalen wat ze zouden willen veranderen (in plaats van slaafs moeten doen wat anderen tegen je zeggen). Dat zet je op een pad naar een hogere gezondheidsbeleving, omdat je weet wat je wilt aanpakken, en waarmee aan de slag kunt. Dus in plaats van dat je tegen een patiënt zegt: je bent niet gezond, en dit zul je moeten doen, vraag je hem: wat zou je willen veranderen?’
Impact op zorgstelsel
Het concept is zichtbaar aangeslagen. Positieve Gezondheid wordt in binnen- en buitenland omarmd door huisartsen, fysiotherapeuten, wijkverpleegkundigen, sociale teams, en GGD’s. Meer dan de helft van de gemeentes draagt inmiddels de gedachte uit. Ook zorgverzekeraars zijn ermee aan de slag gegaan. Aan de andere kant: de WHO heeft zijn oude definitie van gezondheid nog steeds niet aangepast.
Positieve Gezondheid lijkt dus intussen niet alleen wenselijk, maar zelfs noodzakelijk.
‘Iedereen heeft een andere beeld van wat gezondheid zou moeten zijn. Patiënten zelf onderschrijven onze zes hoofddimensies allemaal, maar de beleidsmakers kijken vooral naar de lichaamsfuncties. En dan staan al snel die dingen onder druk die van doen hebben met zinvol leven en participeren. Maar we moeten veel meer luisteren naar wat de consument of patiënt nu echt bezighoudt. Gezondheid is veel breder dan alleen de lichamelijke kant. Het gaat ook over je grenzen kennen, lekker in je vel zitten. Voor mensen die zorg nodig hebben, zijn andere dingen belangrijk dan wat de zorg- of hulpverlener in eerste instantie kan inschatten.’
‘We benadrukken de mogelijkheden in plaats van de kwalen of gebreken.’
‘Inderdaad. Willen we de gezondheidszorg betaalbaar houden, dan moeten we er anders mee omgaan. Weet je waar we veruit de meeste zorgkosten aan kwijt zijn? Dat is de specialistische zorg. Beduidend minder kosten de huisartsen. En preventie? Daar gaat maar heel weinig geld naartoe. Maar als je het concept van Positieve Gezondheid toepast, dan besteed je dus vooral aandacht aan de gezondheidsbeleving, veerkracht en daarmee de preventie van ziekten en gebreken. Je gaat dus eerst zelf aan de slag, en pas daarna schakel je de huisarts in. Die krijgt het daardoor minder druk, heeft meer tijd voor je, en, heel belangrijk: hij kan taken van de specialist overnemen. Kijk, en dan kun je enorm veel geld besparen.’
Welke stap kan ik als gewone burger zetten om zelf te werken aan een positieve gezondheid?
‘Ga naar onze website en vul ons diagram in op www.iph.nl. Dat geeft je een goed beeld van hoe gezond je bent, en dan weet je ook meteen welke stappen je zélf kunt zetten. Dat is goed voor jezelf, goed voor de maatschappij én uiteindelijk ook goed voor je portemonnee.’