Interview Patrick Rensen: ‘Bruin vet moet geactiveerd worden’

Prof. Patrick Rensen wilde eigenlijk acteur worden. Maar uiteindelijk leerde hij tijdens zijn studie hoe je geneesmiddelen kunt ontwikkelen. Hij raakte geïnteresseerd in lipoproteïnen: bolletjes die in het bloed vetmoleculen transporteren naar organen om te worden gebruikt als brandstof, en die in theorie ook gebruikt kunnen worden om geneesmiddelen specifiek aan organen af te leveren. Uiteindelijk leidden die vetbolletjes hem naar bruin vetweefsel, ofwel ‘bruin vet’. Alleen: wie heeft daar ooit van gehoord? En waarom is bruin vet belangrijk?

Door Antal Giesbers

‘Toen we ruim twee jaar geleden met ons neefje en nichtje voor het eerst naar CORPUS in Oegstgeest gingen, zei ik vooraf: “We gaan daar vast zien waar je in het lichaam allemaal bruin vetweefsel tegenkomt.” Maar wat bleek: het was nergens te vinden! Bruin vet is nog vrij onbekend, en dat is misschien niet zo raar. Want tot vijftien jaar terug dachten we dat het alleen bij baby’s voorkwam. Maar bruin vet blijf je je hele leven behouden, en als het goed is: ook gebruiken!’

Bruin vet is vetweefsel dat er bruin uitziet. Net zoals wit vetweefsel vooral wit is. Maar de functie is heel anders, vertelt Rensen. ‘Wit vet wordt gebruikt voor de opslag van vetmoleculen, en is het meest aanwezig rondom buik en heupen. Bruin vet is bruin omdat het net zoals spieren bomvol mitochondriën zit. Dat zijn energiefabriekjes in cellen van het bruin vet die vetmoleculen kunnen verbranden, waarbij warmte vrijkomt.’

Tot vijftien jaar terug dachten we dat alleen baby’s bruin vet hadden. Waarom eigenlijk?

‘Baby’s kunnen zichzelf nog niet verwarmen door te rillen. Hun bruin vet, dat bij hen vooral tussen de schouderbladen zit, zorgt dan voor verwarming, zodat de lichaamstemperatuur niet daalt. Lang werd gedacht dat bruin vet bij het ouder worden verdwijnt, misschien omdat je spieren dan sterk genoeg zijn om te rillen – dat is al bij jonge kinderen zo. Nu zagen nucleair geneeskundigen bij PET-scans, die in het ziekenhuis worden gebruikt om tumoren op te sporen, altijd al wat donkere vlekken in het lichaam, die ze eerst niet thuis konden brengen. En zij hadden door dat ze die vlekken konden voorkomen door mensen bij een hogere kamertemperatuur te scannen. Pas toen wetenschappers mensen bewust afkoelden voor zo’n PET-scan, werden die vlekken heel goed zichtbaar, vooral boven de sleutelbeenderen en langs de aorta, en kwamen ze op die plaatsen een specifiek eiwit tegen dat je alleen in bruin vet tegenkomt. Zo hebben we ontdekt dat we wel degelijk bruin vet behouden.’

Voor Rensen was die ontdekking een uitkomst. ‘In mijn onderzoek in het LUMC houd ik me voortdurend bezig met de vraag: hoe kunnen we de vetstofwisseling in het lichaam verbeteren om vetten zoals cholesterol in het bloed te verlagen? Met bepaalde geneesmiddelen die mensen met type 2 diabetes krijgen voorgeschreven, worden bloedvetten verlaagd, maar we wisten niet goed waar die heengingen. Pas toen we hoorden van bruin vet, hadden we het antwoord.’

‘Het is bruin vet dat het opwarmen van het lichaam activeert en klaarmaakt voor de dag.’

Wat is het belang van bruin vet voor volwassenen?

‘Op latere leeftijd is het waarschijnlijk nog steeds belangrijk voor het bepalen van de lichaamstemperatuur. Onze temperatuur is niet precies 37 °C maar volgt een dag-nachtritme. In een golfbeweging gaat deze aan het eind van de dag omlaag en bereikt rond 3 uur ’s nachts zijn laagste punt, en golft dan weer mooi omhoog. Het is bruin vet dat het opwarmen van het lichaam activeert en klaarmaakt voor de dag. Vorig jaar zijn resultaten gepubliceerd van een grote studie waarin 135.000 PETscans zijn onderzocht. Deze studie liet zien dat mensen met bruin vet minder bloedvetten hebben, en minder kans hebben op harten vaatziekten en type 2 diabetes. De vraag is: is dat dankzij bruin vet, of heeft dat met iets anders te maken? Als je mensen een paar dagen opsluit in een kamer met een lagere temperatuur, zie je inderdaad meer bruin vet op een scan. Een lagere omgevingstemperatuur zet het lichaam aan tot warmteproductie, en dus wordt het bruin vet geactiveerd. Wij hebben een studie uitgevoerd waarin we mensen tussen koelmatten afkoelden tot het punt waarop ze beginnen te rillen, het punt waarop bruin vet maximaal werkt. Het bleek dat het “rilpunt” in de ochtend lager ligt dan ’s avonds, dus bruin vet lijkt ’s ochtends actiever, waardoor het langer in  staat is de lichaamstemperatuur op peil te houden. We hebben net een subsidie van de Hartstichting gekregen waarmee we kunnen onderzoeken of en wanneer langdurige blootstelling aan kou helpt om bijvoorbeeld lichaamsvet te verliezen en bloedvetten te verlagen, en daarmee het risico op hart- en vaatziekten te verkleinen.’

Duisternis en kou

En daar zit ’m de kneep. Want in onze moderne samenleving zijn we niet meer gewend aan lage temperaturen. ‘Daarom denk ik dat bij veel mensen bruin vet te weinig geactiveerd wordt. Bruin vet kan je dus waarschijnlijk het beste ’s ochtends activeren, bijvoorbeeld door een koude douche te nemen. Sommige mensen voelen zich na koud afdouchen of zelfs het nemen van een ijsbad als herboren. Ik niet, maar ik ervaar de sensatie van kou wel als prettig, want ik koppel er meteen de gezondheidseffecten aan. Ook kan je de temperatuur in je huis of kantoor verlagen. En dan geen wollen trui aan! Zelf draag ik vaak een shirt met korte mouwen, ook in de winter. Ja, in het begin is dat wat onprettig, maar dat wordt elke dag minder. Met als bijkomend voordeel dat je een lage gasrekening hebt.’

‘Misschien dat onze hersenen in de huidige omstandigheden in feite het hele jaar denken dat het zomer is’

Een goed dag-nachtritme blijkt essentieel voor optimale activatie van bruin vet, weet Rensen inmiddels. ‘We leven ’s avonds bij het licht van lampen, en onze slaapkamers zijn bijna niet donker te krijgen. En er zijn veel mensen die in ploegendiensten werken. We zien een verband tussen een verstoring van het dag-nachtritme en ziekten zoals type 2 diabetes en hart- en vaatziekten. We hebben ontdekt dat de hersenen het bruin vet een seintje geven na een duistere periode in de nacht. Misschien dat de hersenen in de huidige omstandigheden in feite het hele jaar denken dat het zomer is.’

Dat is van belang om te weten, zegt Rensen, omdat bruin vet ons dus kan helpen om lichaamsvet te verliezen en bloedvetten te verlagen. ‘Actief bruin vet verbrandt energie die opgeslagen is in vetmoleculen, en kan zo vet in en rondom de organen verlagen. Omdat bruin vet vooral ’s ochtends actief is, draagt het bij aan het meteen verbranden van het ontbijt, terwijl voedsel ’s avonds meer als wit vet wordt opgeslagen. Er zit dus wijsheid in het oude gezegde: “Ontbijt als een keizer, lunch als een prins en dineer als een bedelaar.”’

Hij adviseert daarbij vooral vezelrijk, onbewerkt voedsel. ‘Menselijke cellen kunnen weinig met voedingsvezels, maar onze darmflora des te meer. De bacteriën uit de darm maken er korteketenvetzuren van. Die geven een signaal aan de hersenen dat we verzadigd zijn. Op dat moment zeggen de hersenen tegen het bruin vet: ga maar harder werken om te verbranden.’

CORPUS Academy

Het bezoek aan CORPUS heeft intussen tot veel activiteiten geleid, vertelt Rensen: ‘Toen ik bij mijn eerste bezoek bruin vet daar niet tegenkwam, nam ik contact met ze op om te praten over de rol van bruin vet in de mens, en dat klikte meteen. In CORPUS Academy geef ik nu lezingen over bruin vet. Natuurlijk met een beetje entertainment, ik heb niet voor niets jaren met de Leidse musicalvereniging Otis op de planken gestaan! Dus ja, uiteindelijk ben ik naast wetenschapper toch nog een beetje een acteur geworden.’

Foto bovenaan: Edsilia Rombley en Patrick Rensen in CORPUS Oegstgeest

Dit artikel verscheen eerder in de Boekenkrant, editie maart 2022.